Belang grondbeleid (functies voor de provincie)
Op 19-04-2022 is de ‘Uitvoeringsnota Grondbeleid – een proactief en opgavegericht grondbeleid’ vastgesteld. Deze uitvoeringsnota bouwt voort op de vorige beleidsnota grondbeleid (2018 – 2021) waarin de stap is gezet van een kaderstellend naar een opgavegericht grondbeleid. De huidige uitvoeringsnota biedt de mogelijkheid om een volgende stap te zetten: van opgavegericht naar een meer proactief grondbeleid. Immers voor een aantal grote opgaven is grond of veranderend (grond)gebruik nodig, waardoor grondbeleid een wezenlijk onderdeel uit dient te maken van de realisatiestrategie. In 2023 staan wettelijke veranderingen op stapel. Onderdeel van de nieuwe Omgevingswet is de Aanvullingswet grondeigendom met daarin een aangepaste onteigeningsprocedure. De nieuwe uitvoeringsnota grondbeleid speelt in op de bovenstaande ontwikkelingen.
De kaders voor deze uitvoeringsnota grondbeleid zijn vastgelegd in de Financiële Verordening (FV), die is vastgesteld door Provinciale Staten (PS) op 9 maart 2022. De kaderstellende onderwerpen in de FV zijn: provinciaal belang, uitgangspunten/kernwaarden, strategische grondaankopen, financiële kaders en dekking. Over de uitvoeringsregels gaan Gedeputeerde Staten (GS). De inzet van het grondbeleid is aan GS, die zo aansluitend op de dynamiek van de opgave een actief en wendbaar grondbeleid kunnen voeren. Deze splitsing (tussen PS en GS) betekent ook dat zowel de FV als de uitvoeringsnota grondbeleid zo nodig kan worden aangepast, Veranderingen hoeven dus niet meer vier jaar lang te worden opgespaard. In het verlengde hiervan zijn de spelregels voor strategische aankopen en strategisch grondbezit, net als pachtuitgifte en het geldende handelingskader vervreemding gesubsidieerde grond geïntegreerd in deze uitvoeringsnota grondbeleid. Jaarlijks bepalen we of de FV, uitvoeringsnota of spelregels geactualiseerd moeten worden, zodat het grondbeleid aansluit op de dynamiek van de opgaven.
De grondbeleidsexpertises zoals adviseren, doorrekenen, onderhandelen en contracteren zijn ook nodig om de stap van beleid naar realisatie te maken. Hierbij zijn de belangrijkste kernwaarden:
- marktconformiteit;
- gelijkheidsbeginsel;
- level-playing-field;
- rechtmatigheid;
- transparantie;
- op waardebehoud gericht beheer, waarbij risicobeheersing en duurzame beheerkosten in de gehele projectcyclus aan de orde zijn.
Zo zijn onze uitgiftekaders voor verkoop en pacht getoetst en aangescherpt aan recente jurisprudentie (lees: veelal openbare uitgifte op basis van objectieve, toetsbare en redelijke criteria, waarbij voorgenomen verkopen vooraf worden gepubliceerd). Tot slot is er meer aandacht voor duurzaam en op waardebehoud gericht beheer, waarbij risicobeheersing en beheerkosten vanaf het begin van de projectcyclus aan de orde dienen te zijn.
Door over het grondbeleid te adviseren als onderdeel van een breder pakket aan uitvoeringsmaatregelen, kan een opgave op een passende manier worden uitgevoerd. Hierin staat het grondbeleid niet op zichzelf, maar loopt het parallel ruimtelijke ordeningsbeleid dat wordt gekozen (planologie) en mogelijke financieringsconstructies en -arrangementen (inclusief subsidies). De inzet van het grondbeleidsinstrumentarium en daarmee de keuze voor een actief of faciliterend grondbeleid wordt binnen de opgaven bepaald. In de uitvoeringsnota grondbeleid wordt het beschikbare grondinstrumentarium beschreven: van verwerving, uitgifte, overdracht, beheer tot grond- gerelateerde instrumenten. Bij deze grondinstrumenten is er ook aandacht voor strategische aankopen / strategisch grondeigendom en voor grondstrategieën als onderdeel van de totale uitvoeringsstrategie. Als door een stapeling van opgaven cumulatieve ruimteclaims ontstaan (die een integrale aanpak nodig maken) kan de provincie door anticiperende aankopen vroegtijdig een grondpositie verwerven. Hierdoor gaan toekomstige ontwikkelingen sneller de gewenste richting uit. Als voor opgaven bruikbare gronden beschikbaar komen, gaat de provincie dan ook proactief met de betreffende eigenaar in gesprek om deze gronden te verwerven.
Bij de bespreking van de Jaarrekening 2020 in PS is een motie ingediend (M1008) die ingaat op een actief grondbeleid in het stedelijk en landelijk gebied. Deze motie is verwerkt in de FV en de uitvoeringsnota grondbeleid.
De provincie beschikt binnen het grondbeleid over een aantal publiekrechtelijke middelen om haar doelen te bereiken, zoals onteigening en voorkeursrecht. In nieuwe Omgevingswet blijft de provincie deze middelen behouden. Bij onteigening wordt in de nieuwe Omgevingswet het principe doorgevoerd dat de overheid die onteigent daartoe ook besluit. Tot nu was dat een besluit van de Kroon, in de nieuwe wet zullen PS onteigenen. Dit wordt geregeld in de Aanvullingswet Grondeigendom, die op basis van de Omgevingswet naar verwachting op 1 januari 2023 van kracht wordt. In 2022 worden PS, GS en de provinciale organisatie meegenomen in de veranderde rol van PS en de implementatie.
De uitvoering van het grondbeleid vindt plaats in de opgaven en opdrachten. Per opgave wordt een korte beschrijving van de grondactiviteiten en de instrumenten in 2023 gegeven met eventuele (financiële) kengetallen.